کد مطلب:234791 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:250
اخلاص در نیت
امام هشتم ابوالحسن الرضا علیه السلام می فرماید: «ان امیرالمؤمنین علیه السلام یقول: طوبی لمن اخلص لله العبادة و الدعاء و لم یشتغل قلبه بما تراه عیناه
[ صفحه 153]
و لم ینس ذكر الله بما تسمع أذناه و لم یحزن صدره بما اعطی غیره؛ [1] .
همواره جدم امیرالمؤمنین علیه السلام می فرمود: خوشا به حال آن كس كه عبادت و نیایش را فقط برای خداوند قرار دهد و قلبش متوجه آنچه می بیند نگردد و به جهت آنچه می شنود از یاد خداوند غافل نشود و سینه اش به خاطر آنچه به دیگران داده شده است، محزون نگردد».
«اخلاص» در لغت، ترك ریا در طاعات و در اصطلاح پالایش قلب از شائبه ی شوب كدورت ها است؛ چه برای هر چیزی این بیم وجود دارد كه آلوده به شائبه گردد و چون از شائبه صافی گردید و از آلودگی خلوص یافت، آن را خالص نامند و كار آن كس را كه رفتارش یك رویه باشد «اخلاص» خوانند. [2] .
هم چنین گفته شده است: «اخلاص به معنای خلوص و تصفیه ی عمل است از تمام شوائب مانند ریا و عجب و كبر و آنچه حاجب حقیقت و مایه ی فساد عمل گردد، از حظوظ نفسانی؛ اعم از آن كه مبطل ذات عمل باشد و یا موجب تباهی روح و حقیقت اعمال گردد». [3] .
عبادت به اخلاص نیت نكوست
و گرنه چه آید ز بی مغز پوست
[ صفحه 154]
چه زنار مغ، در میانت چه دلق
كه در پوشی از بهر پندار خلق
«اخلاص» یكی از فضایل درونی مؤمنان و مردان الهی است كه مستلزم پاكی بی شائبه اعمال دینی و عبادت خالص نسبت به خدا و فداكاری محض درمقابل خدا و امت اسلامی است. عبادتی كه مؤمن در برابر خدا باید انجام دهد، قبل از هر چیز اقرار به یگانگی او است؛ یعنی، او را پروردگار مطلق شناختن و هیچ یك از آفریده ها را با او شریك ندانستن. اگر این اعتقاد در تمام اركان وجود انسان، ریشه بدواند بر تمام اعمال و رفتار او تأثیر خواهد گذاشت و وی تمام كارهایش را برای خدا انجام خواهد داد و هیچ شریكی را برای او در نظر نخواهد گرفت. در مقابل اخلاص، ریاكاری و گناه بزرگ «شرك» قرار دارد.
ریا، شرك قلبی است و هر اثر شرك - به اندازه ی خفیف نیز باشد - مانع پاكی و اخلاص در عمل است. در نزد برخی «اخلاص» یكی از شرایط ایمان است و همانند توكل، صبر و رضا، یكی از فضایل مؤمنان به شمار می رود». [4] .
امام معصوم علیه السلام فرموده است:
«لابد للعبد من خالص النیة فی كل حركة و سكون لانه اذا لم یكن
[ صفحه 155]
هذا المعنی یكون غافلا؛ [5] .
برای بنده لازم است، در همه ی اعمال و عبادت ها و در هر حركت و سكونی، نیتی خالصانه داشته باشد؛ زیرا اگر چنین نباشد، آن بنده جزو غافلین به حساب
می آید».
نامقی یك از عرفای نامدار گوید:
«كارها در صورت بسته نیست، كار در معنا بسته است. هر كاری كه كس می كند و دل با آن كار، راست نیست، جز وبال حاصل نیاید. هر كاری می كند، باید كه او را در آن كار، جدی و جهدی بود و حسبتی تمام تا آن كار مستحق ثواب باشد، نه مستحق عذاب.
و هر كاری كه كس می كند نه بر بصیرتی و نه از حقیقتی؛ گو خواه كن و خواه مكن و او از كار ما بی نیاز است. اگر تو نیازمندی، كار چون نیازمندان كن. در كار خدای تعالی درد و نیاز باید، و همت بلند و قبله ی تو است، تا هر چه خواهی بدان كار، بیایی.
منافق وار نباید بود؛ مردانه و مخلص وار، دست به گردن كار فرا باید داد تا از آن كا برخوری». [6] .
انسان همواره باید در چهار موضع اخلاص را رعایت كند:
1 - اخلاص در گفتار،
2 - اخلاص در عبادت ها، بخصوص در نماز،
[ صفحه 156]
3 - اخلاص در افعال،
4 - اخلاص در احوال (یعنی واردات قلبی). [7] .
اخلاص در نماز، به معنای انجام دادن آن قربة الی الله و برای جلب رضای دوست است.
اخلاص، دریچه ی رحمت و چراغ حكمت الهی است.
اخلاص، آن است كه انسان طاعت را از دشمن (شیطان) نگه دارد، تا تباه نكند.
اخلاص، آن است كه انسان از آفات اعمال خلاصی یابد.
اخلاص، پاك كردن عمل از عیوب و نواقص است.
اخلاص، صدق نیت با حق تعالی است.
اخلاص، نسیان رؤیت خلق بود به دوام نظر با خالق.
اخلاص، در عمل آن است كه در هر دو سرا، چشم عوض نداشته باشد.
اخلاص، ثمره ی یقین و ریا ثمره ی شك است.
آخرین درجه ی اخلاص، این است كه، عمل از شائبه ی هر رغبت و میلی حتی به امور اخروی خالص باشد و عبادت، تنها و تنها لوجه الله باشد و انگیزه ای جز محبت خدا و این كه او سزاوار پرستش و عبادت است، در میان نباشد. از این رو در روایات آمده
[ صفحه 157]
است كه حقیقت اخلاص عبارت است از این كه بگویی: «پروردگار من، الله است،». بعد همان گونه كه او دستور داده است، استوار بایستی و برای خدا عمل كنی، بدون این كه دوستدار این باشی كه بر آن عمل نیك، ستایش شوی. هر كس كه در نماز و سایر عبادت هایش اخلاص نداشته باشد، قطعا هیچ سودی از آنها نخواهد برد.
اخلاص، نشانه ی ایمان، تدین و دین داری است. اگر شخص در نماز و نیایش، ریا بكند باید به دین داری او شك كرد.
اخلاص، هم ردیف تقوا و یقین و ریا هم خانه ی شك و بی تقوایی است.
اخلاص، شرط قبولی تمام اعمال و ریا باطل كننده ی همه ی آنها است.
اخلاص، تنها از عارفان مقام آفریدگار سر می زند و ریاكاران هیچ معرفت و شناختی نسبت به خالق خود ندارند.
مخلصان، برگزیدگان سعادتمند و مرائیان، ضرركنندگان واقعی اند.
امام رضا علیه السلام فرموده است:
«من شهر نفسه بالعبادة فاتهموه علی دینه؛ [8] .
هر كس با طرح عبادت خویش، خود را در جامعه، مشهور می كند، نسبت به دین او بدبین باشید)
[ صفحه 158]
نمازگزار باید نماز را از كلیه ی آفات آن نگه داری كند و آن را خالصا لله و قربة الی الله انجام دهد و آداب باطنی آن را رعایت كند، تا بدین وسیله انوار الهی در قلب او درخشندگی كند و علوم باطنی برای او ظهور نماید.
حال كه اهمیت و ارزش «اخلاص» در عبادت ها روشن گردید، می گوییم كه: نیت، اولین و مهم ترین جا برای نشان دادن خلوص است.
نیت سرآغاز ورود به عبادت است و تمامی اعمال، با نیت آنها سنجیده می شود (انما الاعمال بالبینات) و به هر اندازه كه نیت «خدایی» باشد، ارزش و اهمیت آن عمل بیشتر خواهد بود.
در وادی اخلاص، عیان كن نیت
از بهر رضای حق، نشان كن نیت
در خلوت دوست، گفت و گویی سر ده
با عشق تمام، گل فشان كن نیت
(مؤلف)
[ صفحه 160]
[ صفحه 153]
و لم ینس ذكر الله بما تسمع أذناه و لم یحزن صدره بما اعطی غیره؛ [1] .
همواره جدم امیرالمؤمنین علیه السلام می فرمود: خوشا به حال آن كس كه عبادت و نیایش را فقط برای خداوند قرار دهد و قلبش متوجه آنچه می بیند نگردد و به جهت آنچه می شنود از یاد خداوند غافل نشود و سینه اش به خاطر آنچه به دیگران داده شده است، محزون نگردد».
«اخلاص» در لغت، ترك ریا در طاعات و در اصطلاح پالایش قلب از شائبه ی شوب كدورت ها است؛ چه برای هر چیزی این بیم وجود دارد كه آلوده به شائبه گردد و چون از شائبه صافی گردید و از آلودگی خلوص یافت، آن را خالص نامند و كار آن كس را كه رفتارش یك رویه باشد «اخلاص» خوانند. [2] .
هم چنین گفته شده است: «اخلاص به معنای خلوص و تصفیه ی عمل است از تمام شوائب مانند ریا و عجب و كبر و آنچه حاجب حقیقت و مایه ی فساد عمل گردد، از حظوظ نفسانی؛ اعم از آن كه مبطل ذات عمل باشد و یا موجب تباهی روح و حقیقت اعمال گردد». [3] .
عبادت به اخلاص نیت نكوست
و گرنه چه آید ز بی مغز پوست
[ صفحه 154]
چه زنار مغ، در میانت چه دلق
كه در پوشی از بهر پندار خلق
«اخلاص» یكی از فضایل درونی مؤمنان و مردان الهی است كه مستلزم پاكی بی شائبه اعمال دینی و عبادت خالص نسبت به خدا و فداكاری محض درمقابل خدا و امت اسلامی است. عبادتی كه مؤمن در برابر خدا باید انجام دهد، قبل از هر چیز اقرار به یگانگی او است؛ یعنی، او را پروردگار مطلق شناختن و هیچ یك از آفریده ها را با او شریك ندانستن. اگر این اعتقاد در تمام اركان وجود انسان، ریشه بدواند بر تمام اعمال و رفتار او تأثیر خواهد گذاشت و وی تمام كارهایش را برای خدا انجام خواهد داد و هیچ شریكی را برای او در نظر نخواهد گرفت. در مقابل اخلاص، ریاكاری و گناه بزرگ «شرك» قرار دارد.
ریا، شرك قلبی است و هر اثر شرك - به اندازه ی خفیف نیز باشد - مانع پاكی و اخلاص در عمل است. در نزد برخی «اخلاص» یكی از شرایط ایمان است و همانند توكل، صبر و رضا، یكی از فضایل مؤمنان به شمار می رود». [4] .
امام معصوم علیه السلام فرموده است:
«لابد للعبد من خالص النیة فی كل حركة و سكون لانه اذا لم یكن
[ صفحه 155]
هذا المعنی یكون غافلا؛ [5] .
برای بنده لازم است، در همه ی اعمال و عبادت ها و در هر حركت و سكونی، نیتی خالصانه داشته باشد؛ زیرا اگر چنین نباشد، آن بنده جزو غافلین به حساب
می آید».
نامقی یك از عرفای نامدار گوید:
«كارها در صورت بسته نیست، كار در معنا بسته است. هر كاری كه كس می كند و دل با آن كار، راست نیست، جز وبال حاصل نیاید. هر كاری می كند، باید كه او را در آن كار، جدی و جهدی بود و حسبتی تمام تا آن كار مستحق ثواب باشد، نه مستحق عذاب.
و هر كاری كه كس می كند نه بر بصیرتی و نه از حقیقتی؛ گو خواه كن و خواه مكن و او از كار ما بی نیاز است. اگر تو نیازمندی، كار چون نیازمندان كن. در كار خدای تعالی درد و نیاز باید، و همت بلند و قبله ی تو است، تا هر چه خواهی بدان كار، بیایی.
منافق وار نباید بود؛ مردانه و مخلص وار، دست به گردن كار فرا باید داد تا از آن كا برخوری». [6] .
انسان همواره باید در چهار موضع اخلاص را رعایت كند:
1 - اخلاص در گفتار،
2 - اخلاص در عبادت ها، بخصوص در نماز،
[ صفحه 156]
3 - اخلاص در افعال،
4 - اخلاص در احوال (یعنی واردات قلبی). [7] .
اخلاص در نماز، به معنای انجام دادن آن قربة الی الله و برای جلب رضای دوست است.
اخلاص، دریچه ی رحمت و چراغ حكمت الهی است.
اخلاص، آن است كه انسان طاعت را از دشمن (شیطان) نگه دارد، تا تباه نكند.
اخلاص، آن است كه انسان از آفات اعمال خلاصی یابد.
اخلاص، پاك كردن عمل از عیوب و نواقص است.
اخلاص، صدق نیت با حق تعالی است.
اخلاص، نسیان رؤیت خلق بود به دوام نظر با خالق.
اخلاص، در عمل آن است كه در هر دو سرا، چشم عوض نداشته باشد.
اخلاص، ثمره ی یقین و ریا ثمره ی شك است.
آخرین درجه ی اخلاص، این است كه، عمل از شائبه ی هر رغبت و میلی حتی به امور اخروی خالص باشد و عبادت، تنها و تنها لوجه الله باشد و انگیزه ای جز محبت خدا و این كه او سزاوار پرستش و عبادت است، در میان نباشد. از این رو در روایات آمده
[ صفحه 157]
است كه حقیقت اخلاص عبارت است از این كه بگویی: «پروردگار من، الله است،». بعد همان گونه كه او دستور داده است، استوار بایستی و برای خدا عمل كنی، بدون این كه دوستدار این باشی كه بر آن عمل نیك، ستایش شوی. هر كس كه در نماز و سایر عبادت هایش اخلاص نداشته باشد، قطعا هیچ سودی از آنها نخواهد برد.
اخلاص، نشانه ی ایمان، تدین و دین داری است. اگر شخص در نماز و نیایش، ریا بكند باید به دین داری او شك كرد.
اخلاص، هم ردیف تقوا و یقین و ریا هم خانه ی شك و بی تقوایی است.
اخلاص، شرط قبولی تمام اعمال و ریا باطل كننده ی همه ی آنها است.
اخلاص، تنها از عارفان مقام آفریدگار سر می زند و ریاكاران هیچ معرفت و شناختی نسبت به خالق خود ندارند.
مخلصان، برگزیدگان سعادتمند و مرائیان، ضرركنندگان واقعی اند.
امام رضا علیه السلام فرموده است:
«من شهر نفسه بالعبادة فاتهموه علی دینه؛ [8] .
هر كس با طرح عبادت خویش، خود را در جامعه، مشهور می كند، نسبت به دین او بدبین باشید)
[ صفحه 158]
نمازگزار باید نماز را از كلیه ی آفات آن نگه داری كند و آن را خالصا لله و قربة الی الله انجام دهد و آداب باطنی آن را رعایت كند، تا بدین وسیله انوار الهی در قلب او درخشندگی كند و علوم باطنی برای او ظهور نماید.
حال كه اهمیت و ارزش «اخلاص» در عبادت ها روشن گردید، می گوییم كه: نیت، اولین و مهم ترین جا برای نشان دادن خلوص است.
نیت سرآغاز ورود به عبادت است و تمامی اعمال، با نیت آنها سنجیده می شود (انما الاعمال بالبینات) و به هر اندازه كه نیت «خدایی» باشد، ارزش و اهمیت آن عمل بیشتر خواهد بود.
در وادی اخلاص، عیان كن نیت
از بهر رضای حق، نشان كن نیت
در خلوت دوست، گفت و گویی سر ده
با عشق تمام، گل فشان كن نیت
(مؤلف)
[ صفحه 160]
[1] بحارالانوار، ج 81، ص 261؛ المحجة البيضاء، ج 1، ص 353.
[2] شرح بر مقامات اربعين، ص 95.
[3] همان، ص 97.
[4] پرتو عرفان، ج 1، ص 96.
[5] ميزان الحكمه، ج 10، ص 258.
[6] منتخب سراج السائرين، ص 69 - 68.
[7] شرح بر مقامات اربعين، ص 98.
[8] بحارالانوار، ج 7، ص 252؛ وسائل الشيعه، ج 1، ص 58.